Vrijwilligers naar weeshuizen: goed werk of niet?
Als vrijwilliger gaan werken in een weeshuis in een ontwikkelingsland; dan doe je goed werk, toch? Er zijn in Nederland en daarbuiten veel organisaties waarmee je dit kan doen. De laatste jaren is er echter in de media steeds meer aandacht gekomen voor het feit dat dit helemaal niet zo goed is als op het eerste gezicht misschien lijkt.
Eind oktober organiseerde Better Care Network hierover een bijeenkomst voor vrijwilligersorganisaties. Better Care Network is een netwerk dat zich inzet voor kinderen in ontwikkelingslanden zonder goede ouderlijke zorg.
De dag werd georganiseerd op initiatief van een aantal vrijwilligersorganisaties die zich afvragen: hoe moeten we aankijken tegen vrijwilligerswerk in weeshuizen? En als je besluit dat niet meer te doen als organisatie, hoe kan je de samenwerking met die weeshuizen dan op een goede manier beëindigen? Ontmoet Afrika zendt geen vrijwilligers uit naar weeshuizen in Afrika. Better Care Network nodigde ons uit hierover te komen vertellen.
Weeskinderen?
UNICEF schat dat er wereldwijd ongeveer 13 miljoen kinderen zijn die beide ouders missen. De meesten van hen komen echter niet in een tehuis terecht. Volgens UNICEF woont 90% van hen bij grootouders, ooms of tantes of andere familieleden, of bij een gezin in de buurt.
Van de kinderen in ontwikkelingslanden die wél in een tehuis wonen blijken de meesten echter geen ‘wees’ te zijn in de definitie zoals wij die in het westen gebruiken, namelijk dat je geen ouders meer hebt. In werkelijkheid heeft de meerderheid van de kinderen nog minstens één ouder. Uit recent onderzoek bleek bijvoorbeeld dat in Liberia 98% van de kinderen in weeshuizen nog minstens één ouder had. Ook in Zimbabwe, zwaar getroffen door de aidsepidemie, had 60% van de kinderen in een ‘weeshuis’ nog minstens één ouder of een nabij familielid.
Grootste reden dat ouders hun kind naar een weeshuis sturen is armoede. Zij veronderstellen dat hun kind daar beter af is, doordat hun kind er eten en onderwijs krijgt.
Westerse uitvinding
Oorspronkelijk waren er helemaal geen weeshuizen in ontwikkelingslanden: kinderen die beide of een van beide ouders hebben verloren, worden van oudsher meestal opgevangen door de uitgebreide extended family. Zo ook in Afrika. Koloniale overheden en missionarissen hebben de weeshuizen echter ‘geëxporteerd’ naar ontwikkelingslanden.
Tegenwoordig zijn weeshuizen ‘big business’. Het westen doneert veel geld en goederen aan weeshuizen en nog steeds veel vrijwilligers gaan werken in weeshuizen. Van de buitenkant lijkt het een duidelijk en dankbaar doel.
Ontmoet Afrika: geen vrijwilligers naar kindertehuizen
Ontmoet Afrika stuurt al jarenlang bewust geen vrijwilligers meer naar kindertehuizen. De afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van opgroeien in tehuizen: het blijkt meestal erg schadelijk te zijn voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Voor kinderen is het belangrijk om op te groeien in een veilige omgeving en verzorgd te worden door mensen aan wie ze zich langdurig kunnen hechten.
Westerse vrijwilligers in tehuizen komen en gaan weer. Gemiddeld blijven ze niet lang, maar in deze periode wil je als vrijwilliger – logisch natuurlijk – er helemaal zijn voor de kinderen. Gevaar is daardoor dat je als vrijwilliger de rol van de ouder overneemt door een emotionele band met het kind op te bouwen. Wanneer je dan na een paar maanden weer weggaat en niet meer terugkomt, en wanneer dat keer op keer gebeurt in het leven van een kind, kan dat hechtingsproblematiek veroorzaken.
Sommige vrijwilligersorganisaties zeggen dat je als vrijwilliger in een kindertehuis aanvullende taken kan doen, waardoor je een minder emotionele band met de kinderen opbouwt en niet de rol van de ouder overneemt. Wij denken dat dit moeilijk te controleren is: als je als vrijwilliger eenmaal in een kindertehuis werkt, wil je natuurlijk graag contact met de kinderen en onvermijdelijk zal je met hen een bepaalde band opbouwen.
Daarnaast houd je met het sturen van vrijwilligers het systeem van kindertehuizen in Afrika zélf in stand. Over het algemeen krijgen kinderen in die weeshuizen weinig aandacht en begeleiding. Vaak raken ze hun sociale netwerk kwijt en verwatert het contact met familie. Zowel op jonge als op latere leeftijd hebben ze vaak veel problemen.
Hoe dan wél?
Er zijn betere manieren om kinderen te ondersteunen dan ze naar een kindertehuis te sturen. Bijvoorbeeld door de gezinnen zélf te ondersteunen, en te voorkomen dat een ouder als gevolg van armoede het kind naar een tehuis stuurt. Veel kinderen in tehuizen in Afrika zijn namelijk geen echte wezen volgens de ‘westerse definitie’ – zie kader.
En als een kind echt niet in zijn gezin of extended family kan blijven, of wél beide ouders verloren heeft, dan is een pleeggezin altijd een betere oplossing. Dan kan het kind een warme, langdurige band opbouwen met de nieuwe pleegouders.
Hoe afbouwen?
Hoe bouw je het af als je als organisatie geen vrijwilligers meer wil sturen naar kindertehuizen? Lianne van Rijssel van Ontmoet Afrika: “Wanneer je als organisatie besluit te stoppen met de samenwerking met kindertehuizen, is het heel belangrijk dat je daar zorgvuldig mee omgaat. Je moet kijken wat voor alternatief er lokaal gevonden kan worden. Bijvoorbeeld opvang in pleeggezinnen. Of op zoek gaan naar de families van de kinderen, want vaak hebben de kinderen nog familie. Maar dat proces moet je heel zorgvuldig begeleiden, want dat kan ook fout gaan. Tegelijkertijd moet je ook rekening houden met donateurs die soms veel geld hebben gestoken in kindertehuizen, zoals bijvoorbeeld in het gebouw. Idealiter wil je dat dat gebouw ook gebruikt blijft worden voor een goed doel.”
Ontmoet Afrika vindt het jammer dat op de bijeenkomst van Better Care Network weinig vrijwilligersorganisaties zelf vertegenwoordigd waren, omdat juist veel van dit soort organisaties nog veel vrijwilligers uitzenden naar kindertehuizen.
Onderzoeker Mirjam Vossen heeft in opdracht van het Better Care Network een uitstekend en praktisch boekje geschreven over vrijwilligerswerk in weeshuizen in ontwikkelingslanden. Dit is te downloaden vanaf de site van Better Care Network.
Weeshuizen in Ghana
De Ghanese onderzoeksjournalist Anas Aremeyaw Anas, wiens werk ook in het buitenland veelvuldig bekroond is, heeft – undercover – onderzoek gedaan naar weeshuizen in Ghana. Volgens hem is het merendeel van de weeshuizen in Ghana niet in orde. In het eerste deel en het tweede deel van een reportage over een weeshuis in Bawjiase laat Anas de misstanden zien. Sommige kinderen zijn geen wees maar worden naar buiten toe wel als wees gepresenteerd. Donaties worden doorverkocht door het management van het weeshuis die vervolgens de opbrengst voor zichzelf houdt en het niet zoals beloofd aan de kinderen geeft. Er komt mishandeling voor en de kinderen krijgen niet genoeg te eten. Wanneer donateurs in het weeshuis komen kijken, moeten alle kinderen komen opdraven en verplicht vrolijk zijn en liedjes zingen om bij de donateurs de indruk te wekken dat ze goed af zijn.
